Die gouden helm past ons allemaal

Een pleidooi voor betere crisispreventie in musea

De roof van de gouden helm uit het Drents Museum is een wake-up call voor betere crisispreventie die geen enkel museum kan negeren. Voor de politie is het een erezaak om de gestolen gouden helm en drie armbanden terug te vinden. Vier verdachten zitten inmiddels vast, maar niemand weet nog waar de onvervangbare topstukken zijn gebleven.

Een even belangrijke vraag die deze brutale roof oproept is hoe we kunnen voorkomen dat zulke incidenten überhaupt nog plaatsvinden. De praktijk binnen de museumwereld maakt die uitdaging helaas groter dan nodig is.

Kunstroven zijn in Nederland zo incidenteel dat een gezamenlijk gevoel van urgentie om structureel te investeren in betere beveiliging en preventie ontbreekt. Natuurlijk krijgt security tijdens bijzondere exposities extra aandacht. Maar ook dan ligt vaak de focus toch meer op toegankelijkheid en publieksvriendelijkheid. Daarbij komt dat geavanceerde beveiliging duur is - geld dat musea liever besteden aan hun collectie en tentoonstellingen.

Kwetsbaar

Juist deze spagaat, tussen gastvrijheid en veiligheid, maakt musea en andere instellingen die waken over ons cultureel erfgoed kwetsbaar. En die kwetsbaarheid wordt alleen maar groter als je topstukken binnenhaalt, zoals enkele kilo's puur archeologisch goud van onschatbare culturele waarde. Objecten waarvan je weet dat criminelen die eenvoudig kunnen omsmelten en verhandelen.

Het is dan ook noodzakelijk de vraag te stellen of het Drents Museum, toen zij de nationale trots van Roemenië tentoonstelde, niet hogere eisen aan haar eigen beveiliging had moeten stellen. En belangrijker: wat kunnen andere musea hiervan leren?

Verantwoordelijkheid

In een interview bij de talkshow Renze deed directeur Harry Tupan een oproep aan de dieven om "de gestolen spullen terug te brengen". Moedig, zeker. Maar zijn optreden liet ook zien hoe lastig het is om in een crisis de volledige verantwoordelijkheid te nemen. Hij benadrukte dat zijn museum in overleg met de verzekeraar “alle mogelijke maatregelen” had getroffen, en stelde dat “tegen het ondenkbare” geen beveiliging opgewassen is. Ook fysieke beveiliging zou volgens hem geen soelaas hebben geboden tegen zulk soort criminelen. Zo redenerend zou je kunnen zeggen dat zijn eerdere exposities van nationale erfschatten - zoals het  ‘Terracotta leger van Xi’an’ en ‘Dacia, Rijk van Goud en Zilver’ - ook een flink risico liepen.

Hoewel ik zijn situatie ook begrijp, zijn grondhouding is tevens onderdeel van het huidige museale veiligheidsprobleem. Crisisbestendigheid begint niet bij de verzekeringspolis. Het begint bij de eigen verantwoordelijkheid. Cultureel erfgoed en zeker nationale schatten verdienen maximale toewijding, ook qua security. Niet uit angst, maar uit liefde voor wat we willen bewaren voor volgende generaties.

Tijd voor een nieuw bewustzijn

De wereld verandert, en ook de dreigingen veranderen mee. Dat vraagt om een fundamentele omslag in denken: crisismanagement en kennisdeling ervan moet een integraal onderdeel zijn van het museale werk. Dat begint bij het serieus nemen van alle risico’s en hoe die te tackelen.

Niet alleen in beveiligingssystemen en -techniek, maar ook bij interne procedures, screening, personeelsbewustzijn en samenwerking met partners als politie en verzekeraars. Slimme technologie in combinatie met AI kunnen zeker helpen, maar zijn niet genoeg. Het draait vooral om mensen: om getrainde medewerkers die weten hoe ze een issue kunnen voorkomen én om bestuurders die niet pas wakker schrikken als hun #reputatie onder vuur ligt.

Gezond verstand

En laten we vooral het gezond verstand niet vergeten. Als je het állerbelangrijkste Roemeense cultuurgoed tentoonstelt — de gouden Dacische helm uit 450 voor Christus — is het niet meer dan logisch deze 's nachts veilig op te bergen in een zware, moeilijk toegankelijke kluis. Elke extra barrière die je opwerpt, maakt het voor criminelen lastiger en tijdrovender hun slag te slaan. Dat is nota bene een beproefde aanpak in musea. En tijd, dát is de grootste vijand van elke dief.

Durf jij het ondenkbare te denken?

Alle erfgoedinstellingen zijn hoeders van verhalen, van schoonheid, van identiteit. Maar om die rol te blijven vervullen, moeten zij vooral ook de #veiligheid en het #publieksvertrouwen bewaken. Niet door achteraf te reageren, maar door vooruit te denken en te investeren in robuuste crisispreventie.

Het zou daarom mooi zijn als de roof van de gouden helm een katalysator is voor verandering. Voordat ook jouw museum een hoofdstuk wordt in het dossier van de kunstcriminaliteit Wil je weten hoe jouw museum weerbaarder kan worden? Ik denk graag met je mee.