Tv-programma Spoorloos op zoek naar moreel kompas

Van de geloofwaardigheid van het eens zo succesvolle tv-programma Spoorloos is weinig over. Het is pijnlijk te zien hoe moeizaam KRO-NCRV omgaat met de crisis rond het programma. De omroep tart alle wetten van goed crisismanagement sinds misdaadjournalist Kees van der Spek in 2022 onthulde, dat Spoorloos Colombiaanse adoptiekinderen koppelde aan verkeerde biologische ouders. Recent kwam daar het hartverscheurende verhaal bij van de in Colombia geboren Marthainès de Vries.

Wat kan KRO-NCRV doen om verdere reputatieschade te voorkomen?

De regie pakken is de beste basis voor effectief crisismanagement Het is echter een menselijke reflex om in uitdagende, onbekende omstandigheden te ontkennen, te vluchten of te hopen dat de storm vanzelf overtrekt. Ik maak dat vaak mee en heb daar begrip voor. Wat kunnen algemeen-directeur Peter Kuipers en mediadirecteur Sandra Hilster doen om de reputatie van KRO-NCRV te beschermen? En daarmee ook die van henzelf?

Stoppen

Allereerst door hun verantwoordelijkheid te nemen en meteen te stoppen met Spoorloos. Wie wil er nog kijken naar dit inmiddels valse tv-sprookje dat zo nu blijkt zelf (nieuw) menselijk leed heeft veroorzaakt? Want dat is de logische afdronk in de beeldvorming. Formeer verder een crisisteam met professionals en kritische massa. Tevens moet met alle slachtoffers - ook die zich nog gaan melden - begripvol en voorzichtig worden omgegaan. Vraag hen wat ze nodig hebben om hun leed te verzachten. Wacht geen rechtszaken af en kom hen (financieel) ruimhartig tegemoet. Ja, dat kost geld, waarschijnlijk enkele miljoenen. Ook is belangrijk dat men proactief gaat communiceren met een transparante en empathische boodschap. Deze crisis valt dus niet even weg te poetsen met eenmalig ‘mea culpa’ interview in een grote krant of bekende talkshow.

Natuurwet

Het alternatief is vele malen schadelijker en kostbaarder. Als de KRO-NCRV blijft tegenspartelen ligt een volgend scenario voor de hand. Het is een natuurwet in het crisismanagement dat als een bedrijf of organisatie een crisis niet zelf goed oplost, andere (kritische) belanghebbenden dit doen. Dan is de kans op meer rechtszaken met nog forsere schadeclaims, meer schadelijke publiciteit en maatschappelijke ophef erg groot.

Stakeholders van dichtbij gaan uiteindelijk ook kritisch bewegen en eisen stellen. Denk bijvoorbeeld aan de eigen leden, het personeel, de OR, de redactie en de nieuwe Spoorloos-presentatoren Joris Linssen, Sosha Duysker en Jetkse van den Elsen. De laatsten zullen zich afvragen wat alle ophef betekent voor hun persoonlijke reputatie? Het antwoord laat zich raden.

Het lijkt verstandig als KRO-NCRV teruggaat naar haar missie en zichzelf de vraag stelt: waarom bestaan wij eigenlijk? Misschien dat de omroep zo alsnog op tijd het juiste morele kompas vindt. Met als doel het geschonden vertrouwen herstellen bij veel kwetsbare adoptiekinderen. En zo weer geloofwaardig te worden als omroep én werkgever.

Inspiratie

Ook kan men inspiratie putten uit de ontstaansgeschiedenis van Spoorloos. Het programma werd in 1989 uit nood geboren toen de KRO-directie besloot om per direct te stoppen met alle Joop van den Ende programma’s. De tv-icoon wilde met het commerciële tv-station TV10 Nederland gaan veroveren en werd daarmee een directe concurrent. Onder druk wordt alles vloeiend. Ter plekke werd bedacht om het succesvolle radioprogramma Adres Onbekend (met Meta de Vries als geweldige presentator) om te bouwen naar een tv-formule.

Dat pakte meer dan goed uit. Wie heeft er sinds 1989 niet voor de tv gezeten met een brok in de keel of opwellende tranen als adoptiekinderen na een lange, emotionele zoektocht met hun biologische ouders werden herenigd? Feit blijft dat hoge kijkcijfers en tv-roem werden gebouwd op het leed van emotioneel kwetsbare mensen. Bij dit programma draait derhalve alles om ethiek. Succes werkt echter verslavend. Om bij tegenwind op je schreden terug te keren en de mens weer echt centraal zetten is dan extra moeilijk.

Anekdote

Tot slot is daarom de volgende anekdote het vermelden waard. Notabene bij de allereerste uitzending rezen intern meteen de wenkbrauwen. Toen presentator Han van der Meer een adoptiekind herenigde met haar biologische vader, stootte zij een onheilspellende angstkreet uit die bij iedereen in de studio door merg en been ging. Het meisje dacht namelijk dat zij met haar moeder zou worden herenigd, maar schrok toen haar vader plots opdook uit de coulissen. Later was het vermoeden dat haar angst instinctief voortkwam uit het feit dat zij door haar moeder was afgestaan vanwege haar gewelddadige vader. Het was een alarmerend voorteken.